پرنده نگری، پرنده نگرها و تاریخچه آن در ایران و جهان
[vc_row][vc_column width=”1/2″][vc_column_text]تکامل پرندگان
پرندگان، راه خیلی دور و درازی را طی کرده‌اند تا به شکل امروزی خود رسیده‌اند. اگر بدانید که دایناسورها هنوز منقرض نشده‌اند! و به شکل پرندگان درآمده‌اند و بالای سر ما پرواز می‌کنند، حتماً شگفت‌زده خواهید شد.
زمانی که اکثر دایناسورها بر اثر برخورد شهاب‌سنگ‌ها از بین رفتند، آن‌هایی شانس زندگی کردن داشتند که برای ادامه‌ی حیات خود و پیدا کردن منابع غذایی، توانایی جابه‌جا شدن برای مسافت‌های زیاد را داشتند. در این بین، دایناسورهای پرنده بسیار موفق‌تر از بقیه بودند، آن‌هم به دلیل این که با گذر زمان و طی شدن روند تکاملی و انتخاب طبیعی‌شان، سازگاری بهتری با پرواز کردن پیدا کردند. همگام‌سازی این موجودات برای پرواز، ادامه داشت تا این که فسیل یک دایناسور به نام آرکئوپتروس کشف شد که مهم‌ترین مشخصه و شباهتش به پرندگان امروزی، داشتن پر بود.[/vc_column_text][us_image image=”7237″ align=”center”][vc_column_text]تصویر بازسازی شده آرکئوپتروس[/vc_column_text][vc_column_text]پس از کشف این فسیل، فرضیه‌ی تکامل پرندگان از نیای مشترک با دایناسورها به صورت رسمی تأیید شد. آرکئوپتروس، دایناسوری پرنده بود و بال‌هایی داشت که قسمتی از آن با پر پوشیده شده بود، ولی کل آناتومی‌اش با پرندگان امروزی تفاوت داشت؛ جمجمه‌ی آن دارای فک و دم بلند استخوانی بود. در واقع، تمامی این مشخصه‌ها، حلقه‌های مفقوده‌ی این درخت تکاملی را کامل می‌کرد.
پرندهنگری
پرندهنگری یکی از شاخه‌های مهم اکوتوریسم و جزو فعالیت‌هایی است که در سراسر دنیا علاقه‌مندان زیادی دارد. به علاقه‌مندان پرندهنگری، پرنده‌نگر می‌گویند و روزانه نیز به تعدادشان افزوده می‌شود، به‌طوری که تعداد تماشاگران فوتبال در کشور انگلیس با پرنده‌نگرها برابری می‌کند.[/vc_column_text][us_image image=”7238″ align=”center”][/vc_column][vc_column width=”1/2″][vc_column_text]پرندهنگری فعالیتی است که به دیدن پرندگان در زیستگاه طبیعی آن ها می‌پردازد، برای این‌کار تنها به یک دوربین دوچشمی، یک کتاب راهنما و یک دفترچه و مداد برای ثبت گونه‌هایی که مشاهده کردیم احتیاج داریم. از آ‌‌‌ن‌جایی که پرندگان انواع زیادی دارند، شناسایی آن ها نیاز به تمرین زیادی در زمینه‌ی پرندهنگری دارد. دیدن پرندگان از پشت چشمی تلسکوپ یا دوربین دوچشمی قطعاً تجربه‌ی حیرت‌انگیزی است که هر فرد در زندگی خود می‌تواند آن را تجربه کند. فرم پاها، رنگ‌بندی پرها، دم، منقار و چشم‌های پرندگان می‌تواند هر انسانی را شگفت‌زده کند. علاوه بر این‌ها وقتی مدتی طولانی به یک پرنده نگاه کنید، رفتارهای جالبی از او سر می‌زند و این رفتارشناسی برای هر گونهای منحصر به همان گونه است. رفتارهایی که پرندگان نر در فصل جفت‌یابی برای جنس ماده انجام می‌دهند تا ماده را جذب خود کنند بسیار دیدنی است. آن‌ها پرهای خود را آرایش می‌کنند، در آب به شست و شوی خود می‌پردازند و آوازهای مستانه سر می‌دهند تا جنس مخالف را جذب خود کنند. این ها تنها قسمتی از زیبایی‌های فعالیت پرندهنگری است.[/vc_column_text][us_image image=”7239″ align=”center”][vc_column_text]اکثر پرنده‌نگرها به وسیله‌ی عکاسی و فیلم‌برداری، این لحظات زیبا را ثبت و با دیگران به اشتراک می‌گذارند. همین موضوع می‌تواند مشوق افراد دیگری باشد که به دنیای پرندگان وارد شوند، اما موضوع مهم تری که در دنیای پرندهنگری رخ می‌دهد این است که یک پرنده‌نگر در طول فعالیت خود گونه‌های رکورد شده را گزارش می‌کند، این گزارش می‌تواند برای گروه‌هایی که کارهای تحقیقاتی انجام می‌دهند بسیار مفید باشد و آن ها داده‌های مهمی از مهاجرت گونه‌ها، تعداد و یا تغییرات مسیر مهاجرتی به دست بیاورند. [/vc_column_text][us_image image=”7240″ align=”center”][vc_column_text]حضور پرنده‌نگر در یک منطقه برای پرندهنگری می‌تواند موجبات از بین رفتن شکار پرندگان را نیز فراهم کند، به این‌صورت که اگر در منطقه‌ای شکار صورت می‌گیرد، حتماً گونه‌های زیادی پرنده در آن جا زندگی می‌کنند، پس می‌تواند محلی برای دیدن پرندگان باشد.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][us_separator show_line=”1″ thick=”3″][/vc_column][vc_column width=”1/2″][vc_column_text]با رفت‌وآمد پرنده‌نگرها کم‌کم منطقه برای شکار ناامن می‌شود، به‌نوعی شکارچی از حضور پرنده‌نگرها شرم می کند و یا حداقل زمانی که فرد دیگری آن جا حضور دارد دست به شکار نمی‌زند، حتی مواردی بوده که شکارچی تبدیل به راهنمای محلی شده و به پرنده‌نگرها برای پیدا کردن گونه‌های مختلف پرنده کمک کرده است. پرنده نگری در ابتدا برای از بین بردن شکار شکل گرفت و رسالت این فعالیت در نهایت به حفاظت از پرندگان تبدیل شد. [/vc_column_text][us_image image=”7241″ align=”center”][vc_column_text]تاریخچه‌ی پرندهنگری در دنیا
در دوران ملكه ویكتوریا، افرادی برای پیدا کردن گونه‌های خاص پرنده به طبیعت می‌رفتند و به جمع‌آوری تخم و پرهای آن‌ها می‌پرداختند. این فعالیت شروعی بود بر پرندهنگری که قطعاً با استانداردهای حفاظت از حیات وحش در تضاد بود، زیرا نتیجه‌ای جز آسیب به گونه‌های حساس در پی نداشت. در آن زمان، كلكسیونرهای ثروتمند با استفاده از ارتباطات‌شان در مستعمرات بریتانیا به گونه‌های كمیاب سراسر جهان دست می‌یافتند. در قرن نوزدهم میلادی بود كه اولین درخواست‌های محافظت از گونه‌های در معرض خطر صورت گرفت و اولین انجمن Audubon در آمریكا بنیاد نهاده شد. انجمن های Audubon و انجمن سلطنتی محافظت از پرندگان بریتانیا كه برای مقابله با تجارت پرندگان طراحی شده بودند، راه را برای انجام پرندهنگری به عنوان یک فعالیت تفریحی و نیز محافظت از گونه‌های بی‌شمار پرندگان هموار ساختند. به مرور زمان و با ابداع ابزارهای اپتیکی و آغاز به کار راهنماهای این حیطه، پرندهنگری با سرعت فزاینده‌ای در مناطقی از ایالات متحده گسترش یافت. از سویی دیگر گروه‌های پرنده‌شناسی و سایر گروه های حفاظتی گسترش یافتند و رفته‌رفته دنیای پرندگان برای انسان‌ها جذاب شد و مورد توجه قرار گرفت.
پرندهنگری یا bird watching اصطلاحی بود که ادموس سلوس در سال 1901 میلادی برای اولین‌بار در کتاب خود که با همین اسم تألیف شده به کار گرفت و به سرعت در کل دنیا فراگیر شد، اما به‌طور کلی، پرنده‌نگري در دنيا قدمتی 200 ساله دارد. اولين توجه و علاقه‌مندی نسبت به تماشای پرندگان به‌خاطر زيبايی شان به اواخر قرن 18 ميلادي توسط Gilbert White، Thomas Bewick، George Montagu و Johan Clare برمی گردد. در ابتدا اين موضوع بيشتر جنبه‌ی بسيار تخصصی داشت و انجمن علمی (سلطنتی بريتانيا) اقدام به جمع‌آوري اطلاعات و نمونه برای موزه‌های انگلستان می کردند، سپس به آرامی و در اوايل قرن 20 میلادی تغييراتی رخ داد و رويکرد حفاظتی و ديدگاه زيست‌محيطی بر اين کار سايه افکند. در اين راستا گروه‌های دولتی و غير دولتی تشکیل شدند و پرندهنگری کم‌کم جایگاه خود را پیدا و شروع به گسترش کرد. در حال حاضر بيش از يک ميليون نفر در انگلستان عضو باشگاه‌های پرندهنگری هستند.
تاریخچه‌ی پرندهنگری در ایران
تاریخچه‌ی پرندهنگری در ایران به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود، از حدود صد سال پیش زمانی که مستشاران و پرنده‌شناسان خارجی به ایران سفر می‌کردند و در راستای فعالیت‌های حفاظتی و تحقیقاتی خودشان، گزارشات و سفرنامه‌هایی از فعالیت خود به جا می‌گذاشتند که تمامی مستندات این فعالیت‌ها قابل دسترسی بوده و می‌توان به آن‌ها استناد کرد،[/vc_column_text][/vc_column][vc_column width=”1/2″][vc_column_text]اما بخش اصلی فعالیت در این زمینه به اوایل دهه‌ی هشتاد برمی‌گردد، زمانی که اندک گروه‌های پرنده‌نگر و پرنده‌شناس برای کارهای تحقیقاتی به ایران سفر کردند و با راهنمایی یکی از بهترین کارشناسان و پرنده‌نگرهای ایران به تحقیقات خود ادامه دادند. پس از آن‌که لزوم وجود راهنماهای پرندهنگری احساس شد، یکی از سر فصل‌های دوره راهنمایان طبیعتگردی به پرندهنگری اختصاص یافت.[/vc_column_text][us_image image=”7242″ align=”center”][vc_column_text]سپس دوره‌های راهنمایان تخصصی پرندهنگری تدوین و پایه‌ریزی شد، افراد دیگری نیز به این حیطه وارد شدند و پرندهنگری در ایران با شکل‌گیری گروه‌هایی که اهداف حفاظتی و میدانی داشتند شروع، و پروژه‌های زیادی برای شناساندن پرندهنگری انجام شد. دو منطقه‌ی تالاب کانی برازان و شبه‌جزیره‌ی میانکاله به‌عنوان مقاصد جدید گردشگری برای پرندهنگری معرفی شدند. به مردم محلی در این‌باره آموزش‌هایی داده که منجر به رونق اقتصادی آن‌ها و حفاظت از پرندگان شد. یکی از فعالیت هایی که بسیار به ترویج پرندهنگری در ایران کمک کرد، دفتر کمک‌های کوچک زیست‌محیطی سازمان ملل متحد بود که به ترویج پرندهنگری به عنوان ابزار حفاظت از تنوع زیستی و پرندگان کمک شایانی کرد و این حمایت‌ها، باعث شکل‌گیری فعالیت‌های بسیار مفیدی در زمینه‌ی پرندهنگری گردید. با پیشرفت پرندهنگری و نبود اطلاعات کافی در این‌باره پروژه‌ها باید به گونهای هدفمند جلو می رفت که یکی از این کارها، ثبت رکوردهای پرندگان در شهرهای مختلف بود و باید اطلاعات جامعی در این‌باره جمع‌آوری می‌شد که با کمک افراد جدیدی که به این فعالیت علاقه‌مند شده بودند انجام شد. در دهه‌ی نود، گروه‌های پرندهنگری، بیشتر و بیشتر شدند و بر تعداد پرنده‌نگرها افزوده شد.[/vc_column_text][us_image image=”7243″][vc_column_text]کتاب‌هایی هم برای این مهم انتشار یافتند و روند توسعه‌ی پرندهنگری در ایران شروع شد.[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row]
نویسنده:امین سیفی
متولد 1372
لیسانس الکترونیک
دانشجوی فوق لیسانس محیط زیست
راهنمای تور طبیعتگردی و راهنمای تخصصی پرندهنگری
