تعریف، انواع و عوامل شکلگیری گردشگری سلامت
امروزه گردشگری سلامت، یکی از سریعترین اَشکالِ در حال رشدِ گردشگری است، علیرغم این که هنوز بازاری ویژه (Niche) در صنعت گردشگری محسوب می شود.
گردشگری سلامت، فعالیتی است که بهعنوان یک انگیزه و محرک اولیه، هم از طریق فعالیتهای پزشکی و هم سلامتیمحور مانند استفاده از آبهای گرم، لجن درمانی و…، به سلامت جسمی و روانی انسان کمک میکند و ظرفیت افراد را برای عملکرد بهتر و رفع نیازهایشان در محیط و جامعه افزایش میدهد.
گردشگری سلامت، در عین اینکه با هدف بهبودِ سلامت و رفاهِ گردشگران انجام میشود، برای جامعهی مقصد هم درآمد افزوده ایجاد میکند و میتواند به مقابله با فصلی بودنِ صنعت گردشگری کمک کند؛ چون لزوماً از الگوی فصلی بودن در مقایسه با بخشهای دیگر در گردشگری پیروی نمیکند و میتواند با استراتژیهای 365 روزهی مقصد ادغام شود. گردشگری سلامت، هم چنین میتواند به تمرکززداییِ صنعت گردشگری کمک کند؛ چرا که بسیاری از امکانات بهداشتی و درمانی میتوانند در حومهی شهرها و مناطق روستایی واقع شوند.
امروزه، داشتن رویکردی پایدار، از نظر توسعه، برنامهریزی و مدیریتِ تأثیر، مسئولیتپذیری و رعایت قوانین و اصول اخلاقی در گردشگری سلامت، به معیاری کلیدی تبدیل شده است.
گردشگری سلامت اصطلاحی فراگیر برای زیرگروههای «گردشگری تندرستی» (Wellness Tourism) و «گردشگری پزشکی» (Medical Tourism) به حساب میآید.
گردشگری تندرستی نوعی فعالیت گردشگری است که هدف آن بهبود و تعادل در تمامی حوزههای اصلی زندگی انسان از جمله حوزههای فیزیکی، ذهنی، عاطفی، شغلی، فکری و معنوی است. انگیزهی اصلی افراد در گردشگری تندرستی، شرکت در فعالیتهای پیشگیرانه و ارتقاءدهندهی سبک زندگی مانند تناسب اندام، تغذیهی سالم، آرامش، تسکین و درمان است.
گردشگری پزشکی هم، نوعی فعالیت گردشگری است که از منابع پزشکی و خدمات درمانی استفاده میکند و شامل تشخیص، درمان، بهبود، پیشگیری و توانبخشی میشود.
امروزه زمان و هزینههای فراوانی که به فعالیتهای تفریحی و سلامت اختصاص داده میشوند، سبکِ زندگی سالم را ارتقاء میدهند. در این بین، هزینهی مراقبتهای بلندمدت در طی چند دههی گذشته، در بعضی از اقتصادهای پیشرفته با جمعیت پابهسنگذاشتهای که به مراقبتهای بهداشتی و اجتماعی بیشتری احتیاج دارند، افزایش یافته است. شهرسازی و شهرنشینی، چالشی بزرگ برای بهداشت عمومی به حساب میآید. طبق آماری که ایالات متحده اعلام کرده، بیش از نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی میکنند و برآورد شده که تا سال 2050 میلادی این میزان به دو سوم خواهد رسید. وضعیت بهداشتی و بیماریهای مزمنِ مرتبط با زندگی شهری، به رشد تقاضا برای سفرهای سالم تر و زندگیهای طبیعیتر و نیز گریزگرایی شهری منجر شده است.
در این بین، بعضی از دستورالعملهای قانونی مانند دستورالعمل اتحادیهی اروپا (2011 میلادی) دربارهی حقوق بیماران در جابهجاییهای برونمرزی بهمنظور دریافت مراقبتهای سلامت به پیشبرد این حوزه کمک کرده و در عین حال، پیشرفتها و اختراعات تکنولوژیکی نیز سفر با اهداف سلامتی را تحت تأثیر قرار داده است و به ارائهدهندگان مراقبتهای سلامت برای عملکرد بهتر کمک میکند.
عرضه و تقاضا در گردشگری سلامت
تجزیه و تحلیل عرضه و تقاضا در بازار گردشگری سلامت، مسائل جدیدی را بهوجود میآورد که درخور توجهاند. به عنوان مثال؛ برای تجزیه و تحلیل درست و واقعی، نیاز به اطلاعات قابل اعتماد است و یکی از مشکلات این حوزه فقدان این نوع اطلاعات است که در روند فعالیت گردشگری سلامت میتواند نقش به سزایی داشته باشد. در این بین، NTOها (National Tourism Organization) و DMOها (Destination Marketing Organization) از گردآوری اطلاعات درست و ساختارمند، در سطحی وسیع بهره میبرند که این امر منجر به مقایسهپذیری، ارزیابی دقیقتر و مدیریت بهتر خواهد شد.
عرضه در گردشگری سلامت
عرضهی محصولات (product) در گردشگری سلامت همواره بسیار گسترده بوده است؛ از جمله هتلها و کشتیهای کروز، مخصوص متقاضیان گردشگری سلامت با امکانات SPA (چشمههای آب معدنی)، حمامهای حرارتی، بیمارستانها و کلینیکهای تخصصی شامل IVF (In Vitro Fertilization)، جراحی دندان یا جراحی پلاستیک. محصولات جدید بهصورت مداوم در حال ظهورند که اطلاعات گردآوریشده توسط NTOها و DMOها و طراحی استراتژیهای بازاریابی دیجیتال میتواند به جذب بخشهای جدید این بازار کمک کند. در عین حال، بهعنوان بخشی از استراتژی گردشگری سلامت، مقصدها برای عرضهی خدمات بهتر باید به مسائل زیر توجه کنند:
- فرایند دریافت ویزا، ایمنی، امنیت و محدودیتهای افراد معلول
- تنوع بازارها و منابع
- جذب سرمایهگذاری
- ایجاد چهارچوبی نظارتی، از جمله قانونگذاری، خط مشیها و استانداردها
- کیفیت خدمات و زیرساختها
- آموزش و توسعهی مهارتها
- امکانات مورد نیاز در گردشگری سلامت
- توسعهی محصول
دستاندرکاران عرضه در گردشگری سلامت که در این زنجیره نقش کلیدی دارند؛ شامل تسهیلکنندگان، خدماتدهندگان، کارگزاران، شرکتهای بیمه و… میشوند. در اینمیان، مدیریت مقاصد گردشگری باید تأثیر گردشگری سلامت بر کیفیت زندگی ساکنان مقصد را هم در نظر بگیرند، چرا که رفاه ساکنان محلی بههمان اندازه مهم است که بهبود سلامت گردشگران.
تقاضا در گردشگری سلامت
کشورهای غربی و نیز کشورهای خاور دور با افزایش سن جمعیت روبهرو هستند، در عین حال، آمار جهانی نشان میدهد که نیمی از جمعیت جهان، زیر ۳۰ سال سن دارند و جوانان، تقاضای بالقوهای برای گردشگری سلامت در آیندهای نزدیک محسوب میشوند.
منابع طبیعی و منابع فرهنگی، نقشی مهم در تعریف تقاضا و انگیزه در این نوع از گردشگری را دارند، به دلیل اینکه در کنار انجام کارهای سلامتی خود در صورت امکان به تفریح نیز میپردازند و البته که منابع طبیعی بسیار مهمتر خواهند بود.
مسافران گردشگری تندرستی علاوه بر اینکه به دنبال خدمات سالماند، درمانهایی که به سبک زندگی خودشان نزدیکتر باشد را ترجیح میدهند، به دلیل اینکه برای انسانها خارج شدن از چارچوب زندگی روزانه کار سختی خواهد بود.
عوامل کلیدی در ترغیب و تقاضای افراد برای انتخاب گردشگری پزشکی از این قرار است: فقدان بیمه و خدمات در کشور مبدأ، عدم دسترسی به بعضی امکانات در کشور مبدأ، هزینههای پایینتر در کشور مقصد، دریافت خدمات با کیفیت بهتر در کشور مقصد و دورهی انتظار کوتاهتر برای درمان در کشور مقصد است.
در گذشته، روند حرکت گردشگران پزشکی از سمت کشورهای کمدرآمد به سمت کشورهای پردرآمد با امکانات پزشکی بهتر و متخصصان آموزشدیدهتر و باصلاحیتتر بوده است، اما این روند در حال حاضر بسیار تغییر کرده و مراکز پزشکی تخصصی در کشورهای در حال توسعه بهعنوان قطب گردشگری پزشکی، متقاضیان جهانی را جذب میکنند، البته بسیاری از کشورها بهعنوان واردکنندگان، صادرکنندگان و یا هر دوی اینها، در گردشگری پزشکی مشارکت میکنند.
اغلب کشورهای اصلی واردکننده (کشورهایی که گردشگران پزشکی از آن ها میآیند) در آمریکای شمالی و اروپای غربیاند و کشورهای اصلی صادرکننده (آن هایی که به گردشگران پزشکی خدمات ارائه میدهند) در تمام قارهها از جمله آمریکای لاتین، اروپای شرقی، آفریقا و آسیا قرار دارند. شایان ذکر است در این میان، تمایل کشورها و یا بیمارستانها، تخصصی شدن و معروف شدن در یک زمینه است.
ترجمه و برگرفته از مقالهی Exploring Health Tourism نوشتهی Dr. Laszlo Puczko و Dr. Melanie Smith با همکاری Mr. Keith Pollard
مترجم: مینا شمسا
متولد سال 1365
لیسانس مترجمی زبان انگلیسی
فوق لیسانس مدیریت گردشگری
ویرایش علمی: ریحانه جمالی هنجنی
متولد 1362
لیسانس جغرافیای طبیعی
فوق لیسانس جغرافیا و برنامهریزی توریسم
مدرس گردشگری و هتلداری
طراح دورهی ملی راهنمای تخصصی گردشگری کودک
طراح طرح ملی همیار گردشگر
تسهیلگر
مؤلف کتاب «فنون کاربردی راهنمایی در موزه»